هفته نامه پرشین هفته نامه برای ایرانیان
ما در عصری زندگی می کنیم که ویژگی آن پیشرفت فناوری است. هر نسل تازه پیشرفت های فناورانه ای را تجربه می کند که نسل های پیشین از آن خبر نداشته است. فناوری عبارت است از چگونگی پایدار کردن و آسان کردن زندگی.فناوری هسته بسیاری از کسب وکار های امروزی است و برای خلق فرآورده ها یا فرآیند های جدید یا به عنوان وسیله ای برای دستیابی به سایر اهداف ارزشمند دیگر به کار می رود؛ اما فناوری همان طور که بسیاری گفته اند یک شمشیر دولبه است. بسیاری از منافع مثبت از پیشرفت های فناورانه حاصل می شوند؛ اما مشکلات و چالش های جدیدی نیز از پیشرفت فناوری ها برمی آیند.
جان نایزبیت که یک آینده شناس است این پرسش را مطرح کرده است که «آیا پیشرفت فناوری یک نیروی آزادی بخش در جامعه است یا یک نیروی مخرب؟» وی بیان کرده است که پیشرفت فناوری در بهترین حالت از زندگی انسانی پشتیبانی می کند و آن را بهبود می بخشد و در بدترین حالت باعث از خود بیگانگی، منزوی شدن، تحریف و نابودی می شود.به هر رو، فناوری نقشی محوری در کسب وکار ها در سده بیست ویکم یافته و نمی توان آن را نادیده گرفت. افزون بر این، موضوعاتی اخلاقی که کسب وکار برای جامعه به دنبال دارد، در نتیجه پیشرفت های فناوری، شدت یافته اند. بسیاری بر این باورند که فناوری با سرعتی سرسام آور توسعه می یابد؛ به گونه ای که از ظرفیت جامعه، حکومت یا کسب وکار برای مقابله با پیامدهای آن فراتر می رود.
مزایای فناوری
قابل کتمان نیست که جامعه از مزایای فناوری و نوآوری بهره فراوانی برده است. فناوری امروزه توانسته زندگی ما را در همه نقش های خود بهبود ببخشد. فناوری به ما کمک کرده است که بر طبیعت تسلط پیدا کنیم و یک زندگی شهری راحت را برای خود بسازیم. طی سال ها، فناوری از چهار جهت به جامعه سود رسانده است: نخست، تولید کالاها و خدمات را برای جامعه افزایش داده است. این مزیت اساسا به بخش کسب وکار نسبت داده می شود. در اواسط سده نوزدهم، مردم و حیوانات همچنان منابع اصلی نیرو در مزارع بودند. در اوایل سده بیستم، تراکتورها و سایر ماشین هایی که از قدرت بنزین و برق استفاده می کنند، رایج شدند. امروزه تقریبا همه کارهای مزارع را ماشین ها انجام می دهند.
دوم، فناوری میزان نیروی دستی موردنیاز برای ساخت فرآورده ها و خدمات را کاهش داده است. در نتیجه نه تنها تولید افزایش یافته، بلکه بهره وری نیز بالا رفته است.این امر باعث شده است که مردم تعطیلات بیشتری داشته باشند و سبک زندگی شان به شدت تغییر کند. سوم، فناوری نه تنها تولید بیشتر با میزان کمتری از نیروی انسانی را ممکن ساخته، بلکه کار را آسان تر و ایمن تر کرده است.چهارم، نتیجه مستقیم صرفه جویی در نیروی کار، افزایش استاندارد زندگی بوده است. امروزه در اقتصادهایی که توانسته اند از مزیت فناوری بهره بگیرند، مردم خوراک، پوشاک و مسکن بهتری دارند و از سلامت و راحتی بی سابقه ای در تاریخ بهره می برند، حتی امید به زندگی نیز در نتیجه این عوامل افزایش یافته است.
عوارض جنبی و چالش های حاصل از فناوری
چهار دسته از عوارض جنبی را می توان برای فناوری برشمرد: نخست، آلودگی زیست محیطی است که یکی از نامطلوب ترین عوارض جانبی فناوری محسوب می شود. با وجود تلاش هایی که برای رفع این مشکل انجام شده است، اغلب کشورهای صنعتی امروزه با آلودگی چشمگیر هوا، آب، خاک و آلودگی صوتی روبه رو شده اند. گرم شدن دمای هوای زمین و تاثیرات آب وهوایی نیز یکی از نگرانی های برخاسته از فناوری در جهان امروز است. دوم، تهی سازی زمین از منابع طبیعی است. پیشرفت سریع فناوری پیوسته تامین منابع طبیعی را تهدید می کند. کمبود سوخت و کمبود منابع انرژی در زندگی امروزی به یک عادت تبدیل شده است. سوم، بیکاری حاصل از فناوری است. رایج ترین شکل این نوع بیکاری زمانی رخ می دهد که ماشین ها جای انسان ها را می گیرند؛ همان تجربه ای که در مرحله خودکارسازی کارها در توسعه صنعتی تجربه شد. شکلی دیگر از بیکاری فناورانه، امروزه با انتقال مشاغل مبتنی بر فناوری به آن سوی مرزها و به مناطق ارزان تر جهان دیده می شود. در مجموع این مشکل آنگونه که تصور می شد جدی نیست، هرچند که در کوتاه مدت و برای اشخاصی که درپی انجام شغل های خاص با مهارت های محدود هستند، این موضوع همچنان یک تهدید جدی محسوب می شود.
به طور قطع، فناوری منافع بسیاری برای بشر دارد؛ اما شبهاتی در استفاده اخلاقی از فناوری و نوآوری در کسب وکار مطرح است. اقدامات جامعه کسب وکار در ارتباط با فناوری همانند تصمیم گیری های مدیریتی و جهانی سازی کسب وکار پیامدهایی اخلاقی دارد که باید آنها را برشمرد و مورد بحث قرار داد. هدف مدیریت باید دوری از کارهای غیراخلاقی و خلاف اخلاق در ارتباط با فناوری و حرکت به سمت مدیریت اخلاقی در بهره گیری از این منبع تجاری باشد.
هدف مدیران و سازمان هایی که می خواهند اخلاقی باشند باید این باشد که کار درست و عادلانه را انجام دهد و از آسیب رساندن به دیگران خودداری کنند. در انجام داوری های اخلاقی، هنجارهای مقبولیت مربوط به فناوری باید به وسیله اصول اخلاقی مورد آزمون قرار گیرند. مأموریت مدیران دوری از کارهای فناورانه غیراخلاقی در فرآورده ها، فرآیندها و روش ها باشد. در این زمینه فضای زیادی برای سوءاستفاده وجود دارد. فناوری موهبتی الهی برای بشر است که احتمال غفلت یا اشتباه در تشخیص ابعاد اخلاقی تصمیم گیری و به کارگیری آنها در موارد مربوط به آن بسیار زیاد است. مدیران باید تلاش کنند که به استانداردهای رفتار و خط مشی های اخلاقی پایبند باشند؛ توجه دقیق به قانون (هم در لفظ و هم در روح) کنند و رهبری اخلاقی را در پیش بینی و پاسخگویی به تعارضات حل ناشدنی مربوط به فناوری از خود نشان دهند.
دو موضوع کلیدی مربوط به اخلاق و فناوری در کسب وکار
دو موضوع اخلاقی کلیدی در قلمروی فناوری وجود دارد که همه چیز را در این زمینه هدایت می کنند. موضوع نخست ایده جبرگرایی فناورانه۲ است. جبرگرایی فناوری مبتنی بر آن است که «آنچه می تواند توسعه یابد توسعه خواهد یافت.» اگر زمانی پرسیده می شد که «چرا ما می خواهیم مردم به ماه بروند؟» همواره پاسخ این بود که «زیرا ما می توانیم انسان را به ماه ببریم.» به دیگر سخن، دانشمندان و کسانی که با فناوری های پیشرفته سروکار دارند تمایل زیادی به گسترش مرزهای توسعه فناوری دارند، بدون آنکه موضوعات و عوارض جنبی آنها را بسنجند. دومین مفهوم عبارت است از مفهوم واماندگی اخلاقی۳. واماندگی اخلاقی پدیده ای است که هنگام پیشی گرفتن سرعت تغییرات فناورانه از توسعه اخلاقی رخ می دهد.
برای تاکید بر بعد اخلاقی فناوری، باید توجه کنیم که ما در جامعه چگونه با فناوری و قدرتی که بر زندگی های ما دارد گره خورده ایم. تنها با درک این رابطه عاطفی ما با فناوری است که می توانیم بر جنبه اخلاقی آن تمرکز کنیم و اقداماتی را که باید انجام گیرد تعیین کنیم. یکی از راه های فهم آنچه فناوری بر ما تحمیل می کند توجه به اندیشه های جان نایزبیت، نانا نایزبیت و داگلاس فیلیپس مولفان کتاب «فناوری پیشرفته، تماس پیشرفته» است. در این کتاب اسارت کنونی ما در دام فناوری و نشانه های این اسارت مورد بحث قرار گرفته است.
نشانه های مسمومیت جامعه با فناوری
نایزبیت در کتاب خود همه اعضای جامعه را به فهم و پرسش از جایگاه فناوری در زندگی ما فرا می خواند. وی و همکارانش بیان می کنند که جهان ما از یک مکان «راحت فناورانه» به یک منطقه «مسموم فناورانه» تبدیل شده است. نایزبیت با تحلیل جهان نتیجه می گیرد که شش نشانه از مسمومیت جامعه به وسیله فناوری وجود دارد. برخی از این نشانه ها شخصیت ما را به عنوان مردم تحت تاثیر قرار می دهد و برخی دیگر به موضوعات اخلاقی مربوط است که فناوری، کسب وکار را به آن دچار می کند. این ۶ نشانه به شرح زیرند:
۱. ما طرفدار سرعت هستیم. این امر در همه چیز (مثل رژیم غذایی) صادق است. ما یک دور باطل را در جست وجوی خواسته های خود طی می کنیم و می خواهیم به سرعت به آن خواسته ها برسیم. فناوری قول می دهد که از زندگی ما سم زدایی کند، زندگی ما را ساده کند، ما را از تنش ها برهاند و اعصاب ما را راحت کند؛ اما این فرهنگ مبتنی بر سرعت کور در نهایت یک فرهنگ پوچ است. ما فریب قول های فناوری را خورده ایم.
۲. ما از فناوری می ترسیم و آن را می پرستیم. رفتار ما روی پیوستاری نوسان می کند که یک سر آن ستایش و سر دیگر آن ترس است. ما فناوری را می پذیریم، زیرا می ترسیم از رقبا و همکاران خود جا بمانیم. ما از فناوری استقبال می کنیم سپس هنگامی که نتایج مطلوب را نمی گیریم احساس ناامیدی می کنیم.
۳. ما دچار ناتوانی در تشخیص پدیده های واقعی از پدیده های تقلبی شده ایم. وقتی فناوری می تواند طبیعت را دچار دگرگونی کند ما همواره می پرسیم آیا این پدیده واقعی است یا ساختگی؟ آیا اصل است یا شبیه سازی شده؟
۴. ما خشونت را به عنوان یک امر عادی می پذیریم. فناوری ما را وادار کرده است که خشونت را به شکل کالا بسته بندی کنیم (که اغلب به خاطر تاثیر تلویزیون و فیلم هاست). کالاهای خشن اغلب کودکان را هدف قرار داده اند.
۵. ما به فناوری مانند یک اسباب بازی عشق می ورزیم. سرگرمی ها به سمت کارهای پوچ گرایش یافته اند؛ کارهایی برای پرکردن وقت. فرهنگ جهان پیشرفته امروز تحت تسلط فناوری مصرف قرار دارند. جایی که سرگرمی اغلب به صورت منفعل دریافت می شود و وسایل الکترونیک ما را به خود مشغول می دارند گویی که کار ارزشمندی برای انجام دادن نداریم. مشکل این است که سرگرمی واقعی مبتنی بر میل به مصرف نیست؛ بلکه نیازمند آسایش خاطر، شکیبایی و مواظبت است. فناوری به ندرت چنین احساساتی به ما می دهد.
۶. ما زندگی خود را با فاصله و بدون تمرکز می گذرانیم. اینترنت، گوشی های همراه و فناوری های بی سیم قول داده اند که ما را به جهان متصل کنند؛ اما سوال این است که این فناوری ها چه زمانی مناسبند و چه زمانی تمرکز ما را از بین می برند؟ «زنگ ها و سوت ها»ی فناوری اغواکننده اند و باعث جدایی و غفلت ما از یکدیگر شده اند.راهکاری که نایزبیت برای پدیده مسمومیت با فناوری ارائه می کند «ایجاد توازن مطلوب» است. یعنی ما باید فناوری را بپذیریم که از انسانیت ما محافظت کند و فناوری که موافق انسانیتمان نباشد را رد کنیم. باید بیاموزیم که از فناوری در کار و زندگی خود و برای اثبات انسانیت خود استفاده کنیم. باید بفهمیم که طرفداران سینه چاک و تندرو فناوری و مخالفان سرسخت آن به یک اندازه کوته فکر هستند. ما باید جایگاه فناوری در زندگی خود را بیابیم.
نگرانی جامعه از اخلاق فناوری
شواهد چشمگیری وجود دارد که جامعه نیز درباره موضوعات اخلاقی فناوری و مسمومیت حاصل از آن که نایزبیت آن را به خوبی توصیف کرده نگرانند. این اطلاعات می تواند برای افراد و کسب وکارهایی که می خواهند فناوری را به شکلی اخلاقی تر مورد استفاده قرار دهند مفید باشد. در اینجا سه شاهد برای این افزایش نگرانی در جامعه ذکر می کنیم: نخست، چندین کتاب درباره رابطه اخلاق و فناوری در حال انتشار هستند. نمونه ای از آن اخلاق کاربردی برای جهان فناورانه تألیف پل آلکورن۷ است. نمونه دیگر کتاب جامعه، اخلاق و فناوری است که نویسندگانش مورتون وینستون۸ و رالف ادلباخ۹ هستند. این کتا ب ها تلاش دارند بر شکاف بین اخلاق و تکنولوژی پلی بسازند و درباره جایگاه کنونی و جایگاه مطلوب آن بحث کنند.
دوم، دانشنامه های ویژه ای مانند دانشنامه مختصر اخلاق و فناوری های تازه در حال تدوین هستند. این دانشنامه که مختص اخلاق کاربردی است یکی از مهم ترین دانشنامه هایی است که در دهه گذشته پیرامون این موضوع تالیف شده است. سوم، سازمان های تازه ای تاسیس شده اند که به طور ویژه به رابطه اخلاق و فناوری می پردازند. نمونه ای از این سازمان ها موسسه کسب وکار، فناوری و اخلاق (IBTE)۱۰ است که به طور ویژه به کاوش در رابطه بین کسب وکار، فناوری و اخلاق می پردازد و یک موسسه غیرانتفاعی است. یکی از نگرانی های عمده موسسان IBTE پیامدهای ناخواسته فناوری بر مردم و چگونگی منجر شدن این پیامدها به اخلاق و «کنترل آسیب ها۱۱ » است.
موضوعات ویژه مربوط به رابطه اخلاق و فناوری در کسب وکار می تواند در چند زمینه دیگر نیز مورد کاوش قرار گیرد. در چند سال گذشته، پژوهش ها دو دسته از موضوعات گسترده و عمیق را در این باره مورد بررسی قرار داده اند که هر دو به صورت مستقیم یا غیرمستقیم بر کسب وکار اثر می گذارند. این دو زمینه عبارت است از: فناوری اطلاعاتی مبتنی بر رایانه و زیست فناوری. در درون هر کدام از این فناوری ها چندین هزار فناوری وجود دارد که محل بحث و شبهات اخلاقی است. سازمان های فعال در این عرصه ها باید به نگرانی های اخلاقی مردم توجه داشته باشند و با برقراری روابط عمومی مناسب دغدغه های ذی نفعان مختلف و مردم را بشنوند و به آنها پاسخ گویند تا بتوانند اعتماد مردم را در جامعه از دست ندهند.
