هفته نامه پرشین هفته نامه برای ایرانیان
جارب بدون کاغذ اصطلاحی نُو در دنیای رایانه و فناوری است که امروزه در میان کاربران اجتماعی و طیف وسیع و گسترده‌ای که با کامپیوتر سروکار دارند ورد زبان‌هاست. اکنون کامپیوترها نسبت به مدلهای ساده اولیه بسیار پیشرفته شده‌اند و امروزه ابرکامپیوترها وارد دنیای جدید که مدرنیته را در نوردیده و پُست مدرنیسم را دارند تجربه می‌کنند، شده‌اند و رقابت ابر کامپیوترها و ربات‌های انسان‌نما خیلی جذاب و جالب توجه است و با وجود این دانشمندان علم رایانه آینده را از آن ابرکامپیوترها می‌دانند که هفته گذشته خبر در صدر رسانه‌های جهان نشست و آن هم مربوط به ابر کامپیوتر پزشک است که بیماری‌ها را از قبل تشخیص پزشک رصد می‌کند و گزارش می‌دهد.
این ابر رایانه پزشک انقلابی در پزشکی نوین به شمار می‌رود که احتمال بیماری را قبل از تشخیص پزشک به راحتی تشخیص می‌دهد و حتی احتمال وقوع بیماریهای تازه و بالاتر از آن پیش بینی وقوع مرگ بیمار را تشخیص داده و شناسایی می‌کند که این بدیع ترین و شگفت‌انگیزترین اتفاق این روزهای اخیر دنیاست. بسیاری از اقتصاد دانان و متخصصین بر این عقیده‌اند که انقلابی مشابه انقلاب صنعتی به وقوع پیوسته که جهان را وارد عرصه اطلاعات ساخته و بسیاری از جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حیات بشر را دستخوش تحولی عظیم نموده است.رشد روزافزون فن آوری بخصوص فن آوری اطلاعات (IT) در جهان، موانع و مشکلات زمانی و مکانی مربوط به امور تجاری را کاهش داده است و دسترسی عمومی مردم به اینترنت باعث شده امکان تجارت و کسب و کار از طریق اینترنت و یا به عبارتی تجارت الکترونیکی و کسب و کار الکترونیکی از جایگاه ویژه‌ای در کشورهای توسعه یافته برخوردار شود.در سالهای اخیر کشورهای توسعه یافته با کنارگذاشتن تدریجی تجارت سنتی مبتنی بر کاغذ و مبادله فیزیکی اسناد، به شیوه تجارت الکترونیکی روی آورده‌اند.روش تجارت الکترونیکی معروف به تجارت بدون کاغذ، صرفه جویی در زمان، هزینه‌ها و نیروی انسانی را به دنبال داشته و شاخص‌های بهره وری را افزایش داده است اما این شیوه هنوز در کشور ما جایگاه خود را به دست نیاورده است.در این مقاله ضمن تعریفی از مفهوم تجارت الکترونیکی، مزایای استفاده از آن در تجارت جهانی و فرآیند کاربرد آن در معاملات تجاری و بازرگانی توضیح داده خواهد شد و علل عدم گسترش این پدیده در کشورمان و راهکارهای توسعه و پیشرفت در این زمینه ارائه خواهد شد.اولین قدم در بررسی یک موضوع داشتن تعریفی مناسب از آن می‌باشد. با توجه به جوان بودن رشته فناوری اطلاعات و علی‌الخصوص تجارت الکترونیک هنوز تعریف دقیق و جامعی برای آن مشخص نشده است و در حال حاضر هر کس از دیدگاه خود به مساله روی آورده است. ابتدا با برخی مفاهیم و تعاریف از دیدگاه پروفسور توربان آشنا می‌شویم. «تجارت الکترونیک عبارت است از خرید و فروش کالا، خدمات و اطلاعات از طریق شبکه‌های ارتباطی». این تعریف از چهار دیدگاه قابل بررسی است:
از دیدگاه ارتباطات: تجارت الکترونیک رساندن کالا، خدمات، اطلاعات و یا پرداخت پول از طریق شبکه‌های کامپیوتری و یا هر وسیله الکترونیکی دیگر است.
از دیدگاه فرآیند تجارت: تجارت الکترونیک کاربرد فناوری در فرآیند داد و ستد و تجارت است.
از دیدگاه خدمات: تجارت الکترونیک وسیله‌ای است که آرمانهای مشتریان، شرکتها و مدیران را جهت رسیدن به کیفیت بهتر، سرعت بیشتر و خدمات بهتر را با هزینه کمتر برآورده می‌کند.
از دیدگاه online: تجارت الکترونیک قابلیت خرید، فروش، داد و ستد محصولات و اطلاعات از طریق اینترنت و یا هر شبکه online دیگر را فراهم می‌کند.
برخی از مردم تجارت را به معنی داد و ستد بین شرکتهای تجاری می‌دانند. وقتی از این معنی استفاده شود دامنه تجارت الکترونیک بسیار محدود می‌شود، بنابراین اغلب از واژه کسب و کار الکترونیکی به جای آن استفاده می‌کنند که این تعریف تمام فعالیت‌های تجاری شامل: خرید و فروش، ارایه خدمات پس از فروش، ارتباط‌های تجاری بین شرکتها و … را در برمی‌گیرد. مفهوم تجارت الکترونیکی انجام معاملات و انتقال اطلاعات تجاری بدون تبادل کاغذ و به طور مستقیم به کمک رایانه‌ها و از طریق خطوط مخابراتی می‌باشد. برای یکسان سازی و هماهنگی این ارتباطات رایانه‌ای در سطح جهانی استانداردهایی تدوین گردیده که به عنوان زبان مشترک در امر تجارت به کار گرفته شده است و به استاندارد ادیفاکت شهرت دارد. اجزای اصلی تجارت الکترونیکی عبارتند از:
الف) پیام‌های استاندارد
ب) نرم افزار مبادله الکترونیکی داده‌ها
ج) ارتباطات شبکه یا شبکه ارتباطات
تاریخچه تجارت الکترونیک
ارتباطات الکترونیکی بین موسسات تجاری چیز تازه‌ای نیست، بلکه سالها به شکل تبادل الکترونیکی اطلاعات (EDI) که توسط شبکه‌های ارزش افزوده (VAN) پشتیبانی می‌شوند و از طریق خطوط تلفن اختصاصی عمل می‌کنند، وجود داشته است. واژه EDI غالباً به منظور جابجایی الکترونیکی اسناد تجاری مرسوم (فاکتور و …) استفاده می‌شود. در واقع منظور از EDI تجارت بدون کاغذ می‌باشد. تعریفی که برای EDI ارائه شده است چنین است: «انتقال اطلاعات تجاری سازماندهی شده توسط استانداردهای اطلاع‌رسانی مورد توافق از یک سیستم کامپیوتری به دیگری از طریق تجهیزات الکترونیکی.» ارائه توضیح مختصری درباره این تعریف به درک موضوع کمک قابل توجهی خواهدکرد. منظور از «اطلاعات تجاری سازمان داده شده» استفاده از روشی دقیق، قابل فهم و مورد قبول برای جمع‌آوری اطلاعات است. این قبیل اطلاعات شامل: کد کالا، قیمت پایه، محل توزیع کالا و سایر مواردی می‌باشد که یک سفارش خرید یا یک صورت حساب را تشکیل می‌دهد. صورت حساب‌های دو شرکت مختلف، معمولا با هم تفاوت دارد. ممکن است جای قرار گرفتن اسم مشتری یا آدرس او تفاوت داشته باشد و یا تاریخ به شکل‌های مختلف نوشته شود. عبارت «استانداردهای اطلاع‌رسانی مورد توافق» بیان می‌کند که اختلاف‌های بین صورت‌حساب‌ها با تعیین یک روش مورد توافق و ثابت برای ارائه اطلاعات به حداقل خواهد رسید. تاکنون تلاش‌های گسترده‌ای برای تدوین این استانداردها در سطح بین‌المللی انجام شده است. عبارت «از یک سیستم کامپیوتری به دیگری» بیانگر این است که دو سیستم می‌توانند در دو سازمان مجزا و یا در یک سازمان قرار داشته باشند. در واقع از EDI برای ارتباطات درون سازمانی نیز استفاده می‌شود. عبارت «از طریق تجهیزات الکترونی» نیز بیان می‌کند که هیچ‌گونه مداخله انسانی در این مبادله وجود ندارد. تا سالها EDI تنها شکل قابل تصور از تجارت الکترونیک بود اما رشد و گسترش شبکه جهانی اینترنت و ابداع وب به کلی مفاهیمی را که در این زمینه وجود داشت، متحول کرد. با بوجود آمدن تبادل الکترونیکی داده‌ها، حوزه استفاده تجارت الکترونیک از شرکتهای بزرگ و موسسه‌های مالی به کارخانه‌ها، خرده فروش‌ها، شرکتهای خدماتی و حتی تا رزرو بلیت در آژانس‌ها گسترش یافت.
به کارگیری پروتکل‌ها و زیر ساخت‌ها
تجارت الکترونیکی در ۱۹۷۰ با EFT گسترش یافت. علاوه بر استفاده از EDI، سه شکل عمده دیگر تجارت الکترونیکی نیز وجود دارد:
۱- استفاده از اینترنت و صفحات وب.
۲- بهره‌گیری از اینترنت‌ها (شبکه‌هایی که در داخل شرکتها استفاده می‌شوند و از پروتکل IP استفاده می‌کنند.) که باعث سر و سامان بخشیدن به فعالیت‌های داخلی شرکتها می‌گردد.
۳-گسترش اکسترانت شرکتها به منظور همکاری با شرکای تجاری (شبکه‌های موجود بین شرکت‌هایی که طرف تجاری هم هستند و برای تبادل اطلاعات از پروتکل یکسانی استفاده می‌کنند.) . چنین شبکه‌هایی ممکن است بسیار عظیم باشند مثلا اکسترانت هیتاچی شامل بیش از ۲۱۰۰ شرکت است و نیز اینترانت شرکت فورد، ۱۲۰۰۰۰ ایستگاه کاری را به هم متصل می‌کند.
مدلهای تجارت الکترونیک
اگر برای داد و ستد از طریق اینترنت سه طرف کلی: دولت، کسب و کار و مصرف‌کننده را قائل شویم، ماتریس زیر تمام مدلهای قابل تصور تجارت الکترونیک را شامل می‌شود. از میان ۹ مدل نشان داده شده در این جدول تنها مدلهای B2B و B2C معرف تجارت الکترونیک می‌باشند.
B2B: تمام افراد طرف قرارداد و استفاده‌کنندگان از این تجارت الکترونیک، شرکتها و یا سازمان‌ها هستند.
B2C: شامل فروش محصولات از شرکتها و ارائه‌کنندگان خدمات به خریدارهای شخصی می‌شود.
C2B: افرادی که می‌خواهند خدمات و تولیدات خود را از طریق اینترنت به شرکتها و سازمان‌ها بفروشند این قسمت را بوجود می‌آورند.
C2C: در این مدل یک شخص محصولش را به شخص دیگری می‌فروشد.
امروزه با گسترش فناوری‌های بی‌سیم نوع خاصی از تجارت الکترونیک براساس استفاده از این فناوری‌ها توسعه یافته که به آن تجارت الکترونیک سیار می‌گویند.
