هفته نامه پرشین هفته نامه برای ایرانیان
چرا کتاب نمی‌خوانیم؟ من نمی‌خواهم به این سوال پاسخ دهم؛ در عوض می‌خواهم به این سوال دیگر پاسخ دهم که آیا ممکن است ورود ما به دنیای شگفت‌انگیز دیجیتال بخشی از موانع ما را برای کتاب‌خوانی رفع کند؟ کدام موانع کتاب‌خوانی هست که دنیای دیجیتال توان رفع آنها را دارد؟ به گمان من دنیای دیجیتال می‌تواند نیازهای دسترس‌پذیری، تنوع‌طلبی، کاهش هزینه و جذابیت را در مورد کتاب‌خوانی تا حدی برآورده کند. در ادامه سعی می‌کنم هر کدام از موارد فوق را توضیح دهم.
دسترس‌پذیری و کاهش هزینه
شواهد معمولا این ادعا را تایید می‌کند که بسیاری از ایرانی‌ها از قیمت کتاب گله دارند. اینکه آیا قیمت کتاب در ایران نسبت به دیگر کشورها گران‌تر است یا خیر، البته خود سوال به‌جایی است و باید جداگانه محاسبه شود؛ اما فارغ از درستی ادعای گران بودن یا نبودن کتاب، حس گران بودن، همیشه شهروندان ایرانی را همراهی می‌کند. در کنار حس قیمت بالا، توزیع نامناسب و محدودیت‌هایی که بر سر انتشار برخی کتاب‌ها وجود دارد، دسترس‌پذیری کتاب را در ایران نامناسب می‌کند. دنیای دیجیتال چه تاثیری بر معضل دسترس‌پذیری خواهد داشت؟ توضیح بیشتری در مورد معنای مورد نظرمان از دنیای دیجیتال می‌تواند پاسخ به این سؤال را ساده‌تر کند.
دنیای دیجیتال گستره وسیعی را شامل می‌شود؛ از سخت‌افزارهایی مثل موبایل، کامپیوتر و تبلت گرفته تا امکاناتی مثل اینترنت ای‌دی‌اس‌ال و اینترنت تحت شبکه موبایل؛ همه این‌ها داده‌های فراوانی را در دسترس دائم ما قرار می‌دهند. موبایل‌ها همیشه با ما همراه هستند و تبلت‌ها هر روز جایگاه بیشتری را در زندگی روزمره ما پیدا می‌کنند. کامیپوترها نیز اگرچه محدودیت جابه‌جایی دارند اما با وصل شدنشان به شبکه اینترنت، دنیایی از اطلاعات را نزد ما می‌آورند. کتاب‌ها، دیروقتی است که در شکل و شمایل دیجیتال به دنیا عرضه شده‌اند؛ این موضوع برای زبان‌های لاتین با کیفیت و تکثری بی‌مانند و برای زبان فارسی نیز تا حد خوبی پیش رفته است. امروز تقریبا برای هر کتاب لاتینی می‌توان نسخه‌ای دیجیتال تهیه کرد و از بسیاری از کتاب‌های فارسی نیز نسخه‌های دیجیتال تهیه شده است. حجم پایین فرمت‌های کتاب دیجیتال اجازه بارگذاری و دریافت آن از اینترنت را ساده کرده است و همه این‌ها یعنی دسترس‌پذیری بیشتر. اینترنت، پیدا کردن تقریبا هر کتابی را ممکن ساخته و ابزارهایی مثل موبایل و تبلت، همراه داشتن بسیاری از کتاب‌ها را در کنار هم و در هر مکانی تحقق بخشیده است. بنابراین شاید بتوان گفت اگرچه مساله دسترس‌پذیری به کتاب‌ها در شکل سنتی‌اش همچنان همراه ماست اما دنیای دیجیتال با تغییر نوع دسترسی و شکل کتاب‌ها، بخشی از حس دسترسی دشوار را ترمیم کرده است.
اگر از منظر هزینه‌ها به دنیای کتاب‌های دیجیتال نگاه کنیم، باز هم با وضعیتی قابل توجه مواجه می‌شویم. کتاب‌های دیجیتال هم به جهت هزینه تولید و هم به جهت هزینه تهیه، بسیار ارزان‌تر از نمونه‌های کاغذی خود هستند. بار سنگین هزینه‌های چاپ و کاغذ، در همین سال‌های اخیر، بسیاری از انتشاراتی‌ها را گرفتار ضرر و زیان کرده است و در طرف تقاضا البته اوضاع اسف‌ناک‌تر است. نبودن قوانین پرقدرت مالکیت معنوی، البته طرف عرضه را به سمت ارائه کتاب‌های دیجیتالی سوق نداده است، اما این روزها متقاضیان زیادی را می‌بینیم که تبلت را فقط به قصد مطالعه کتاب می‌خرند و سایت‌های خوبی را می‌بینیم که کتاب‌های دیجیتال موجود را به خوبی ارائه می‌کنند. دنیای دیجیتال حتی هزینه عرضه و تهیه کتاب‌های کاغذی را نیز پایین آورده است. عرضه اینترنتی کتاب‌های کاغذی هزینه‌های مربوط به توزیع را بسیار کاهش می‌دهد.
تنوع‌طلبی و جذابیت
انسان موجود تنوع‌طلبی است. این میل، در موضوع کتاب نیز خود را نشان می‌دهد. ما دوست داریم کتاب‌هایی با موضوعات، شکل و شمایل مختلف در کتاب‌خانه‌مان داشته باشیم. در بازار کتاب ایران به نسبت دیگر بازارهای کتاب دنیا، هم به لحاظ تنوع موضوع و هم تنوع شکل چاپ، فقر محسوسی را می‌توان دید. دنیای دیجیتال اگرچه به دلیل دسترس‌پذیری بالا، امکانات خوبی برای رفع نیاز تنوع‌طلبی در حیطه موضوع کتاب‌ها ارائه می‌دهد، اما ویژگی منحصر به فرد طراحی‌های جذاب و دلفریب را که انحصارا در اختیار کتاب‌های کاغذی است، نمی‌تواند تامین کند. اگرچه طراحان نرم‌افزاری دنیای کتاب دیجیتال، تلاش فراوان کرده‌اند تا تجربه لمسی و بصری خوبی برای فرمت‌های دیجیتال فراهم کنند، اما حس عزیز کاغذ و تنوع ویژه‌ای که در انحصار آن ماده خاص است، تکرارنشدنی است. باید امیدوار بود که دنیای دیجیتال کتاب‌هایی کاغذی بسازد که در عین حال دیجیتال نیز باشد. چنین آرزویی هر چند بر جوانان عیب نیست اما به دغدغه این متن ربط مستقیمی ندارد. ابزارهای دیجیتال البته به خودی خود و فارغ از نوع استفاده، جذاب‌اند. موبایل، تبلت، کامپیوتر و اینترنت، فارغ از استفاده‌ای که کاربر از آنها دارد، موجوداتی جذاب بوده‌اند که به جهان انسانی عرضه شده‌اند. این جذابیت می‌تواند مقدمه‌ای برای کتاب خواندن باشد. دوستی دارم که استفاده اولیه‌اش از تبلتی که خریده بود، بازی کردن بود؛ اما پس از مدتی بازی‌ها دلش را زد و پس از آن کتاب‌های متنوعی را با تبلت‌اش خواند. ماجرای موبایل و کامیپوتر و اینترنت نیز توفیر چندانی ندارد. جذابیت این ابزارها می‌تواند به جذابیت کتاب خواندن توسط آنها سرایت یابد.
آنچه در متن بالا آمد، تلاش من برای نگاه کردن به دنیای دیجیتال از منظر یک دغدغه‌مند کتاب‌خوانی بود. صدالبته معضل سرانه کم کتاب در ایران، ابعادی کلان‌تر در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دارد. دنیای دیجیتال راه‌حلی برای آن معضلات کلان‌تر نیست اما می‌تواند مرهمی بر آن زخم باشد.
