هنر و معماری ایرانی در غرب 

مدل‌های ایرانی از كدام طریق به اسپانیا راه یافته‌اند؟ مسیر قفقاز از رودخانه‌های ولگا و نییمن و بعد پرگل برای رسیدن به بالتیك و ادامه سوئد به جزایر بریتانیا و نرماندی… در تمامی این مسیرها سكه‌های ساسانی كشف شده است. ساسانیان با امپراتوری بیزانس روابطی داشتند، به گونه‌ای كه لباس پادشاهان بیزانسی روی سكه‌هایشان پوشش‌هایی ساسانی دارند. عنصر مهم دیگری كه وارد امپراتوری بیزانسی شد و آن را از مهم‌ترین عناصر می‌دانند نقش‌های برجسته دیواری است كه یكی از وجوه مشخص معماری بیزانس شد. در اصل به گفته تالبوت رایس اگر معماری بیزانسی از آغاز زیر نفوذ ایران واقع نشده بود شاید نمی‌توانست پیشرفت و توسعه یابد و به درجه‌ای برسد كه اكنون ما شاهد آنیم. وقتی از مناسبات میان ایران یا از نفوذ ایران در اسپانیا سخن به میان می‌آید، بسیاری كسان فورا به عناصری می‌اندیشند كه در دوران دراز تسلط مسلمانان وارد شبه‌جزیره ایبری (اسپانیای امروزی) شده است. لیكن واقعیت این است كه هم این روابط و هم این نفوذ، بسیار پیش از تسلط مسلمانان در اسپانیا وجود داشته و بعد از پایان این دوره نیز دوام یافته است. قصرهای بلغاری ابوپابلیسكا به تقلید از قصرهای ساسانی «سروستان» و «فیروزآباد» ساخته شده‌اند. روابط ایرانیان و بلغارها بسیار زیاد بود و به نظر می‌رسد هنر ایرانی از طریق آنان وارد قسطنطنیه شده باشد. حتی این موضوع درباره سفال و سرامیك هم صدق می‌كند. بسیاری از سفال‌های بلغارستان و قسطنطنیه طرح‌های ساسانی دارند. معماری یونانی- بیزانسی تحت‌تاثیر ساسانی در طول قرون چهارم و پنجم و ششم میلادی تغییر شكل یافت. طرح‌های ساسانی روی اشیای مسیحی ظاهر شد. برای مثال گریفون و پرنده با سر انسان در ساختمان‌های این زمان بسیار مشاهده می‌شود. فیل كه در ارتش ساسانی مورد استفاده بود در تصاویر بیزانسی وارد می‌شود. طرح‌های جانوری ایرانی در غرب به مقیاس زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. تعداد زیادی بشقاب بیزانسی یافت شده كه شبیه بشقاب‌های ساسانی است. احتمالا از طریق پارچه‌های ایرانی بود كه برخی از طرح‌های تزئینی پارسی در دنیای بیزانسی وارد و پراكنده شدند. بافته‌ها و سرامیك‌های بیزانسی به همان اندازه ایرانی بودند كه بیزانسی. درباره پیكرتراشی، كارهای عاج، پرداخت فلزات گرانبها و حتی نقاشی و موزاییك نیز همین نظر صادق است. مارسل دیولافوا در كتاب «هنر اسپانیا و پرتغال» با استناد به صدها كلیشه از عكسبرداری‌هایش، نظریه خود را درباره معماری پارس و اسپانیا و نفوذ كاملا مشخص هنر ساسانی در شمار بسیاری از ساختمان‌های مذهبی معرفی می‌كند. وی می‌نویسد: ممكن است عجیب به نظر بیاید كه تاریخ هنرهای اسپانیا و پرتغال در كتاب من از خاك ایران آغاز می‌شود و مطالعه مساجد اولیه به عنوان مقدمه مطالعات مربوط به كلیساهای غرب به كار برده می‌شود. در عین حال من امیدوارم بتوانم نشان بدهم كه ایران نه تنها الهام‌دهنده معماری مسلمان و معماری موسوم به mudejar (هنر مسیحی متاثر از هنر اسلامی بعد از اخراج مسلمانان از اسپانیا) بود بلكه سهم مهم و كاملا معین و معلومی در تحول معماری در اسپانیا داشته است. 

 سوسن بیات